Η σχέση του πολιτισμού και της διατροφής

Από το τέλος του προηγούμενου αιώνα υπάρχει ένα συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την διατροφή, τις πρώτες ύλες παρασκευής, τις μαγειρικές πρακτικές και την κατανάλωση μετασχηματισμένων τροφών. Αυτή η εξέλιξη μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η διατροφή δεν είναι απλά ένας μηχανισμός κάλυψης βασικών ενεργειακών μας αναγκών αλλά αποτελεί μέρος του πολιτισμού μας. Ο πολιτισμός είναι ένα σύστημα αξιών το οποίο συντελεί στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς  των μελών μιας κοινωνίας.

Έτσι, ο πολιτισμός σχετίζεται και με ότι τρώμε (Chang et al., 2010:989).

Σύμφωνα με τον Fischler (1988), «τα τρόφιμα είναι μια γέφυρα ανάμεσα στη φύση και τον πολιτισμό, όπου οι διατροφικές συνήθειες μαθαίνονται μέσα από πολιτιστικά καθορισμένες αντιλήψεις για το τι συνιστά κατάλληλη και ακατάλληλη διατροφή, καθώς και μέσω των πολιτιστικών μεθόδων παρασκευής και κατανάλωσης, ανεξάρτητα από τη θρεπτική αξία των τροφίμων και των μεθόδων» (Germov & Williams, 1999:1 όπως αναφέρεται στο Jahromy Z. N. & Tajik Y., 2011:11). Ο διατροφικός πολιτισμός λοιπόν αποτελεί μία εξελικτική συσσώρευση των ιστορικών εμπειριών των κοινωνιών των ανθρώπων.

Ο γάλλος ανθρωπολόγος Claude Levi-Strauss [ένας από τους μεγαλύτερους διανοητές του 20ού αιώνα, πρωτοπόρος του δομισμού (στρουκτουραλισμού) ως μεθόδου κατανόησης της ανθρώπινης κοινωνίας και πολιτισμού] πίστευε πως οι άνθρωποι είναι προϊόν του πολιτισμού και της φύσης (http://el.wikipedia.org/). Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που συνδέεται με τη φύση και έχει νοημοσύνη και γλώσσα που αντιπροσωπεύουν τον πολιτισμό. Υποστήριζε ότι μέσα από την προετοιμασία και την κατανάλωση της τροφής και του ποτού, οι άνθρωποι βρίσκουν έναν τρόπο για να εκφράσουν την πεποίθηση τους ότι «εμείς» είμαστε πολιτισμένοι και διαφέρουμε από τον άγριο κόσμο των ζώων και την άγρια φύση.

Σχ.1 Το μαγειρικό τρίγωνο του Claude Levi Strauss (Κασκαμανίδης, I., 2010:18)

Το τρίγωνο μαγειρικής του Claude Levi-Strauss (μία θεωρητική κατασκευή που διαπερνά το έργο του που σχετίζεται με τη διατροφή) βασίζεται στη διαδικασία του μαγειρέματος, που είναι ο μετασχηματισμός των ωμών πρώτων υλών σε μαγειρεμένα. Η μαγειρική μπορεί να θεωρηθεί ως μία πολιτιστική συνέπεια παρά ως φυσική, ενώ η φυσική διαδικασία μετατρέπει την πρώτη ύλη σε σήψη. Το τρίγωνο μαγειρικής του Levi-Strauss  έχει και μια άλλη πτυχή, η οποία είναι η σχέση μεταξύ των διαφορετικών τρόπων μαγειρέματος και των πολιτιστικών χαρακτηριστικών και της κοινωνικής θέσης των  ανθρώπων.

Πράγματι, το φαγητό είναι ένα πολιτιστικό στοιχείο. Όπως αναφέρουν οι  Askegaard, S. & Madsen, T. K. (1998:550) «Η πιο βασική διάκριση στη μαγειρική σειρά είναι η κατηγοριοποίηση του τι είναι βρώσιμο και τι δεν είναι, από κοινωνική άποψη. Ωστόσο, άλλες διακρίσεις όπως τα κριτήρια της γεύσης, η σχέση μεταξύ ορισμένων ειδών διατροφής και ορισμένων περιπτώσεων κατανάλωσης, ο χρόνος λήψης των γευμάτων και η τοποθεσία του γεύματος, οι ενώσεις που σχετίζονται με τα προϊόντα διατροφής, π.χ. από την άποψη του φύλου  και οι αξίες που συνδέονται με τα τρόφιμα, συμβάλλουν επίσης στο να αποτελούν τον πλούτο του πολιτισμού των τροφίμων. Ο συγκεκριμένος όρος κουζίνα χρησιμοποιείται συχνά για να υποδηλώσει ειδικά τυπικά συστατικά, συνδυασμούς των συστατικών και των μεθόδων παρασκευής που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη χώρα, περιοχή ή εθνοτική ομάδα». Επιπλέον, ο τρόπος που οι ντόπιοι τρώνε, η διαδικασία παρασκευής των τροφίμων και η γεύση του τοπικού φαγητού οδηγεί στη διαφοροποίηση της τοπικής κουλτούρας. Έτσι, η κατανάλωση τροφής από διαφορετικές εθνικότητες μπορεί να οδηγήσει στη γνωριμία άλλων πολιτισμών (Jang et al., 2009 όπως αναφέρεται στο Jahromy Z. N. & Tajik Y., ο.π:13 ).

Οι γεωγραφικές διαφορές έχουν μια βαθιά επίδραση στις καλλιέργειες τροφίμων. Λόγω του ρόλου της καλλιέργειας τροφίμων στα κοινωνικά τελετουργικά και την επικοινωνία μέσα στις οικογένειες, η τροφή είναι ένας αναπτυσσόμενος παράγοντας. Οι άνθρωποι είναι σε θέση να κρίνουν διαφορετικά προϊόντα τροφίμων, σε σχέση με το μαγείρεμα ή την παρουσίαση, ως οικεία ή παράξενα. Σε αυτή την κατηγορία βρίσκονται οι συνήθειες και οι προτιμήσεις. Οι διατροφικές συνήθειες σε διάφορες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από μια σχετική σταθερότητα του πολιτισμού των τροφίμων. Τα προϊόντα τροφίμων επηρεάζονται από τοπικά χαρακτηριστικά, έτσι οι γεωγραφικές συνθήκες αποτελούν σημαντικό παράγοντα για τα είδη διατροφής. Παρά το γεγονός ότι σήμερα, τα σύγχρονα συστήματα διανομής έχουν οδηγήσει στο να ξεθωριάζουν οι γεωγραφικοί περιορισμοί και έχουν προκαλέσει την απελευθέρωση των τοπικών διατροφικών συνηθειών (Askegaard & Madsen, 1998 όπως αναφέρεται Jahromy Z. N. & Tajik Y., ο.π:13).

Η τροφή που καταναλώνουμε είναι με λίγα λόγια επικοινωνία, μάρτυρας των κοινωνικών δρώμενων σε κάθε τόπο, σύμβολο της ταυτότητας μας, για το λόγο αυτό δεν είναι τυχαίο ότι αποτελεί αντικείμενο μελέτης των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.

@Κωνσταντίνα Χατζίνα

MSc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων

(Απόσπασμα από τη διπλωματική εργασία με τίτλο "Φυσικά προϊόντα διατροφής ως πολιτιστικός πόρος για την ανάπτυξη και την προβολή ενός τόπου. Μελέτη περίπτωσης: To φιστίκι Αιγίνης-Αίγινα" με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Δρ. Ευγενία Μπιτσάνη).