Πολιτισμός – Πολιτιστικοί πόροι- Πολιτισμικό κεφάλαιο

Ο όρος πολιτισμός χρησιμοποιείται εκτεταμένα και με διαφορετική κάθε φορά σημασία, τόσο στον καθημερινό λόγο όσο και στα επιστημονικά συγγράμματα.

Όπως αναφέρει η Ευγενία Μπιτσάνη  (2004:29) «η λέξη πολιτισμός, αν και χρησιμοποιείται ευρύτατα και κυρίως στον καθημερινό λόγο, δεν έχει σαφές και ξεκάθαρο περιεχόμενο. Γενικότερα, χρησιμοποιώντας τον όρο ‘πολιτισμός’ εννοούμε το σύνολο των υλικών και πνευματικών αξιών που δημιουργήθηκαν από την ανθρώπινη δράση στη διαχρονία».

Η έννοια του πολιτισμού εμφανίζεται για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1750 στα κείμενα του Μαρκησίου Μιραμπό όταν ασκεί κριτική στο σύστημα αξιών της εποχής του και δεν αναφέρεται ούτε σε άτομα αλλά ούτε και σε κάποια ανώτερη κοινωνική τάξη. Ως πολιτισμός νοείται μία διαδικασία κοινωνικής προόδου η οποία με τη βοήθεια της γνώσης και της επιστήμης πραγματοποιείται σε παγκόσμια κλίμακα. Όπως ο Μιραμπό έτσι και ο  Κοντορσέ, καθώς και άλλοι γάλλοι διαφωτιστές, πιστεύει στη συνέχεια της προόδου του ανθρώπου και θεωρεί ότι η ανθρώπινη φύση θα βελτιωθεί πορευμένη προς μια φυσική, πνευματική και ηθική τελειότητα (Πασχαλίδης, Χαμπούρη Ιωαννίδου, 2002 : 30-32). Εάν συμβουλευτούμε το λεξικό κοινωνιολογίας θα δούμε πως «για τους διανοούμενους του Διαφωτισμού η έννοια του πολιτισμού ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδέα της κοινωνικής προόδου και κατά κύριο λόγο με το θρίαμβο της λογικής επί της θρησκείας, την παρακμή τοπικών ιδιαίτερων εθίμων και την ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης» (Abercrombie, et. al, 1991 : 300).

Στην Παγκόσμια Σύσκεψη Πολιτιστικής Πολιτικής το 1982 η UNESCO υιοθέτησε τον παρακάτω ορισμό: «Ο πολιτισμός αποτελείται από ένα ολόκληρο σύμπλεγμα πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν την κοινωνία ή μια κοινωνική ομάδα. Δεν περιλαμβάνει μόνο τις τέχνες και τα γράμματα αλλά και τρόπους ζωής, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, συστήματα αξιών, παραδόσεις και πεποιθήσεις».

(http://portal.unesco.org/culture/en/files/12762/11295421661mexico_en.pdf/mexico_en.pdf)

Συνεχίζοντας τον προσδιορισμό των εννοιών με τις οποίες θα ασχοληθούμε στην παρούσα εργασία θα αναφέρουμε τα στοιχεία που παραθέτει ο Ν. Σαμαράς (2013:18):«Ως πολιτισμικοί ή πολιτιστικοί πόροι νοούνται οι πρωταρχικές πηγές που παράγουν πολιτισμό, δημιουργούν πολιτιστικό απόθεμα και το διοχετεύουν στην κοινωνία το οποίο εν συνεχεία κληροδοτείται στις επόμενες γενιές. Οι πολιτισμικοί πόροι διακρίνονται σε ιδιωτικούς και δημόσιους και είναι τα απαραίτητα εργαλεία με τα οποία μια κοινωνία τροφοδοτεί και ενισχύει την παραγωγή πολιτισμού σε ένα δομημένο τόπο και χρόνο. Οι πολιτισμικοί πόροι αφορούν κυρίως στην υλική υποστήριξη με χρηματοδοτικά ή αλλά μέσα που είναι αναγκαία για τη συντήρηση και τη διατήρηση μιας πολιτιστικής δραστηριότητας, μιας παράδοσης, μιας διαδικασίας του παρελθόντος που πρέπει να μεταφερθεί στην επομένη γενιά. Αυτό γίνεται μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης και της δημιουργίας προτύπων και στερεότυπων του παρελθόντος μέσω της δημιουργίας μιας ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας η όποια αποτελεί την ειδοποιό διαφορά σε σχέση με τις λοιπές κοινωνίες. Η ετυμολογία των όρων «πολιτισμικοί πόροι» και «πολιτισμικό κεφάλαιο» επιδέχεται πλήθος ερμηνειών. Από τα πιο σημαντικά παραδείγματα είναι η τοπική πολιτιστική κληρονομία, οι φυσικοί πόροι, οι τοπικές τέχνες, οι λαϊκές παραδόσεις της περιοχής, όπως αυτές υφίστανται σήμερα, τα πολιτιστικά πρότυπα της περιοχής με τους συντελεστές – δημιουργούς των πολιτιστικών προϊόντων, οι πολιτιστικοί σύλλογοι, τα ιστορικά και θρησκευτικά μνημεία, το φυσικό περιβάλλον, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι τοπικές εορτές και η προσπάθεια διατήρησης στο διηνεκές των πολιτιστικών προτύπων της περιοχής στους οποίους η παγκοσμιοποίηση έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές». Με λίγα λόγια πολιτιστικός πόρος είναι ο φυσικός και πολιτισμικός πλούτος μιας περιοχής που με κατάλληλη επεξεργασία και διαχείριση μετατρέπεται σε προϊόν με οικονομικά οφέλη και κέρδη για τους κατοίκους και για τον ίδιο τον τόπο.

Τέλος για το πολιτισμικό κεφάλαιο θα αναφέρουμε την άποψη του Pierre Bourdieu σύμφωνα με τον οποίο το πολιτισμικό κεφάλαιο (cultural capital) είναι το ένα από τα τρία είδη που υπάρχουν σε μία κοινωνία (τα άλλα δύο είναι το οικονομικό και το κοινωνικό) και είναι μία έννοια με πολλές πτυχές. Σύμφωνα με τον γάλλο κοινωνιολόγο το πολιτισμικό κεφάλαιο αντανακλά την κοινωνική θέση του κατόχου του και μερικά στοιχεία του είναι η αντικειμενική γνώση των τεχνών και του πολιτισμού, τα πολιτισμικά γούστα και οι προτιμήσεις, τα τυπικά προσόντα και οι πολιτισμικές δεξιότητες ενός ατόμου και τέλος η ικανότητα κάποιου να μπορεί να διακρίνει το «καλό» από το «κακό» (Smith, P.,2006:216). Οι Andersen & Jæger (2014:179) αναφέρουν πως «ο Bourdieu όρισε το πολιτισμικό κεφάλαιο ως την εξοικείωση με τους κυρίαρχους πολιτιστικούς κώδικες που υπάρχουν σε μια κοινωνία. Υποστήριξε ότι οι πολιτιστικοί πόροι αποτελούν ένα άυλο είδος του κεφαλαίου που θα πρέπει να θεωρούνται ίσοι με τους οικονομικούς πόρους (αναφέρoνται ως οικονομικό κεφάλαιο) και με τα κοινωνικά δίκτυα (αναφέρονται ως κοινωνικό κεφάλαιο). To πολιτισμικό κεφάλαιο κατέχεται από τις οικογένειες και τα άτομα και μεταδίδεται από τους γονείς στα παιδιά μέσω των επενδύσεων και της κοινωνικοποίησης. Εκτός του ότι είναι ένας πόρος από μόνος τoυ, τo πολιτισμικό κεφάλαιο είναι ένα γενικευμένο νόμισμα που μπορεί να ανταλλάσσεται με οικονομικό και κοινωνικό κεφάλαιο». Ο Γάλλος κοινωνιολόγος θεωρεί λοιπόν πως το πολιτισμικό κεφάλαιο περιλαμβάνει τις γνώσεις, τις προδιαθέσεις, καθώς επίσης τα εκπαιδευτικά εφόδια και προσόντα, τα οποία εκτιμώνται ιδιαιτέρως σε συγκεκριμένα κοινωνικά περιβάλλοντα (μη οικονομικά αγαθά και υπηρεσίες) και τα οποία βοηθούν κάποιον να βελτιώσει την κοινωνική του θέση.

 Είναι το κεφάλαιο που εκφράζει όλες εκείνες τις ικανότητες που καθιστούν τα άτομα ικανά να «εκμεταλλευτούν» την κληρονομιά τους αλλά και τον τόπο τους (Honneth, 1986:59 όπως αναφέρεται στο Ιωαννίδης, Ι., 2002:2). Μέσω τον Πολιτισμικών Πηγών συντελείται η συσσώρευση του Πολιτισμικού Κεφαλαίου. Στη βάση αυτή δημιουργείται η κατηγοριοποίηση των Πολιτισμικών Πηγών στις παρακάτω  κατηγορίες :

Κεφάλαιο Κληρονομιάς (παραδόσεις, ήθη και έθιμα κλπ)

Κεφάλαιο Πόρων (διάφορα ήδη πολιτιστικών υποδομών)

Κεφάλαιο Παραγωγής (αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από την τέχνη)

Το Κεφάλαιο των Πόρων ορίζεται  και ως Πολιτιστικό Κεφάλαιο. Είναι δηλαδή το κεφάλαιο «που απαρτίζεται από όλες εκείνες τις δυνατότητες και ευκαιρίες που μπορούν να αξιοποιηθούν για να έχουν πρόσβαση σε πολιτιστικές υποδομές και δομές τα άτομα, ώστε να καταναλώνουν  πολιτιστικά αγαθά και να χρησιμοποιούν πολιτιστικές υπηρεσίες» (Πατσιαβούρα, Α., 2008:15). Το Πολιτιστικό Κεφάλαιο συνεπώς, αποτελεί υποσύνολο του Πολιτισμικού Κεφαλαίου και διαμορφώνεται από τους Πολιτιστικούς Πόρους, δηλαδή τις πολιτιστικές υποδομές και τις διάφορες δομές διαχείρισης, δικτύωσης και προώθησης (Bourdieu., P., Pacceron J.C 1990:11 όπως αναφέρεται στο Πατσιαβούρα, Α., ο.π:16). 
=========================================

@Κωνσταντίνα Χατζίνα

MSc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων

(Απόσπασμα από τη διπλωματική εργασία με τίτλο "Φυσικά προϊόντα διατροφής ως πολιτιστικός πόρος για την ανάπτυξη και την προβολή ενός τόπου. Μελέτη περίπτωσης: To φιστίκι Αιγίνης-Αίγινα" με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Δρ. Ευγενία Μπιτσάνη).