Ο ρόλος της διατροφής και των τοπικών προϊόντων στη συγκρότηση του πολιτισμικού κεφαλαίου μιας περιοχής-Άυλη πολιτιστική κληρονομιά

Δεν είναι λίγες οι φορές που ταξινομούμε τους άλλους σε μία συγκεκριμένη ομάδα ή πολιτισμό με βάση την τροφή που καταναλώνει. Η κουζίνα είναι ένα βασικό στοιχείο του ανήκειν. Τα μαγειρικά συστήματα αποτελούν πηγή πολιτισμικού νοήματος και εξηγούν τη σχέση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας (Fischler, C., ο.π:282). Στη χώρα μας το ζήτημα της διατροφής και ιδιαίτερα της παραδοσιακής διατροφής έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης των εθνολόγων και των λαογράφων και κατατάσσεται ως προϊόν της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Αναζητώντας στον κατάλογο OPAC της βιβλιοθήκης του Κέντρου Έρευνας Ελληνικής Λαογραφίας εντοπίστηκαν 138 συγγράμματα με θέμα την παραδοσιακή διατροφή.(http://www.kentrolaografias.gr/default.asp?V_DOC_ID=2060)

Η παραδοσιακή διατροφή και ιδιαίτερα τα τοπικά φυσικά προϊόντα διατροφής αποτελούν μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς επομένως θεωρούνται πολιτιστικοί πόροι. Η UNESCO αναγνωρίζει ενδεικτικά αλλά όχι περιοριστικά τις παρακάτω κατηγορίες Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς:

·         Προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, περιλαμβανομένης και της γλώσσας, ως οχήματος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

·         Τέχνες- performing arts.

·         Κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις.

·         Γνώσεις και πρακτικές που αφορούν στη φύση και στο περιβάλλον.

·         Παραδοσιακή χειροτεχνία- craftsmanship (UNESCO, 2003).

Τα τοπικά προϊόντα και γενικότερα η διατροφή μπορούν να χαρακτηριστούν ως στοιχεία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς διότι συγκεντρώνουν τα χαρακτηριστικά που συμπεριλαμβάνει η UNESCO στο ενημερωτικό της φυλλάδιο «what is ICH?»(www.unesco.org). Με βάση αυτό η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά είναι:

*παραδοσιακή, σύγχρονη και ζωντανή την ίδια στιγμή

* περιεκτική

* αντιπροσωπευτική

* κοινοτική.

Έτσι η διατροφή είναι παραδοσιακή γιατί έχει τις ρίζες της στο παρελθόν όμως είναι ζωντανή και βρίσκει την εφαρμογή της στο παρόν με την κατάλληλη προσαρμογή. Είναι περιεκτική γιατί βλέπουμε πως ο τρόπος προετοιμασίας του φαγητού διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και περιέχει όλες τις επιρροές ανθρώπων που πέρασαν από εκεί είτε ως κατακτητές είτε ως μετανάστες. Πολλές φορές σώζονται πάρα πολύ παλιές τοπικές συνταγές. Είναι αντιπροσωπευτική γιατί αντιπροσωπεύει την περιοχή από την οποία έχει προέλθει και έχει δεχθεί επιρροές από το περιβάλλον, το κλίμα, τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες της κοινωνικής δομής ενός τόπου. Τέλος είναι κοινοτική γιατί αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του συνόλου των μελών μιας κοινότητας τα οποία την διατηρούν, την προστατεύουν και αν χρειαστεί την μεταλλάσσουν.

 Είναι γνωστό πως το 2010, η UNESCO συμπεριέλαβε στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας τη Μεσογειακή διατροφή, ύστερα από αίτημα¹ που υπέβαλαν από κοινού η Ελλάδα, η Ισπανία, η Ιταλία και το Μαρόκο (Βάτου, E.,2010). Έτσι η Μεσογειακή Διατροφή κατοχυρώθηκε ως ένα πολυδιάστατο αγαθό μέρος του οποίου αποτελούν τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, οι μέθοδοι παραγωγής, το κλίμα, το έδαφος, οι διατροφικές συνήθειες, ο πολιτισμός, τα ήθη και έθιμα. Η κατοχύρωση αυτή ανοίγει ορίζοντες, για την ανάδειξη των προϊόντων της ελληνικής γης (όπως είναι και το φιστίκι Αιγίνης)  και την επίτευξη αναπτυξιακών στόχων.

Η ανάδειξη του θέματος της παραδοσιακής διατροφής και των τοπικών φυσικών προϊόντων ιδιαίτερα είναι πολύ σημαντικό αν αναλογιστούμε ότι οι ρυθμοί του σύγχρονου καθημερινού τρόπου ζωής έχουν μετατρέψει το φαγητό μας σε μη αναγνωρίσιμη τροφή χωρίς ταυτότητα, χωρίς προέλευση και ιστορία αρκεί να είναι γρήγορο και εύκολο. Οι μοντέρνες τροφές δεν «αναγνωρίζονται», δεν παραπέμπουν σε κάποια ιστορικά στοιχεία δεν έχουν ταυτότητα και έτσι τα άτομα με τη σειρά τους δυσκολεύονται να βρουν το ποιοι είναι, τι είναι αυτό που τους συνδέει με το περιβάλλον που ζουν όταν είναι όλα γύρω τους απρόσωπα και τυποποιημένα.

Για το λόγο αυτό έχει δημιουργηθεί η ανάγκη επαναπροσδιορισμού των τροφίμων και στις συσκευασίες υπάρχει η τάση να αναγράφονται τα συστατικά, η ποιότητα ή ακόμα και ο τόπος προέλευσης τους για να δημιουργηθεί ένα ενιαίο σύστημα αναφοράς. (Fischler C., ο.π: 290).Οδηγούμαστε έτσι στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού της τροφής μας, της ταυτότητας μας και κατά συνέπεια στης προστασίας του πολιτισμικού κεφαλαίου κάθε περιοχής. Με  λίγα λόγια τίθεται το ζήτημα της προστασίας της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας.

¹ UNESCO: Απόφαση (5 COM 6.41) της 5ης Συνόδου της Διακυβερνητικής Επιτροπής της οργάνωσης, στο Ναϊρόμπι της Κένυας (15-19/11/2010), με την οποία ανακηρύχτηκε η Μεσογειακή Διατροφή, άυλο πολιτιστικό αγαθό της ανθρωπότητας, Διαθέσιμες πληροφορίες στην ιστοσελίδα της UNESCO σελ.: 52  http://www.unesco.org/culture/ich/doc/src/ITH-10-5.COM-CONF.202-6-EN.pdf

=====================================================

@Κωνσταντίνα Χατζίνα

MSc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων

(Απόσπασμα από τη διπλωματική εργασία με τίτλο "Φυσικά προϊόντα διατροφής ως πολιτιστικός πόρος για την ανάπτυξη και την προβολή ενός τόπου. Μελέτη περίπτωσης: To φιστίκι Αιγίνης-Αίγινα" με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Δρ. Ευγενία Μπιτσάνη- Ιούνιος 2015).