ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΧΑΡΜΠΗΣ
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://www.kathimerini.gr/
Ο Μισέλ Ουελμπέκ, ιδιοφυής παρατηρητής αλλά και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, είναι εδώ και περίπου μία 20ετία από τους πρωταγωνιστές του ευρωπαϊκού λογοτεχνικού σκηνικού.
Οπως και πολλοί άλλοι, λόγω του χρόνου της κυκλοφορίας, έτυχε να διαβάζω την «Υποταγή» του Μισέλ Ουελμπέκ τις μέρες των τρομοκρατικών χτυπημάτων στο Παρίσι. Ηταν λες και η πραγματική ζωή, σαν κάποιου είδους διεστραμμένη επιβεβαίωση, ερχόταν να δικαιώσει τον εφιάλτη που ο Γάλλος αιρετικός προφητεύει στο τελευταίο, πολυσυζητημένο μυθιστόρημά του. Και μετά κατάλαβα πως έκανα λάθος...
Τα όσα τρομακτικά έλαβαν χώρα στις 13 Νοεμβρίου στη γαλλική πρωτεύουσα δεν δικαιώνουν τη μυθοπλαστική «πρόβλεψη» του Ουελμπέκ για μια ισλαμοποιημένη Ευρώπη, όπως αυτή περιγράφεται στην «Υποταγή»· αντιθέτως, τον επιβεβαιώνουν και με το παραπάνω όσον αφορά τη διαρκή, μέσω όλων σχεδόν των βιβλίων του, παρατήρηση της σταδιακής πολιτικής, ηθικής και πολιτισμικής κατάπτωσης του δυτικού κόσμου. Οι επιπόλαιοι αναγνώστες έσπευσαν να επισημάνουν πως ο Ουελμπέκ έγραψε το τελευταίο του βιβλίο με σκοπό να παρουσιάσει μια δαιμονοποιημένη εικόνα του Ισλάμ, αυτό ωστόσο μικρή σχέση έχει με την πραγματικότητα.
Η «Υποταγή», πολύ περισσότερο από τον μουσουλμανισμό, είναι αφιερωμένη στην αξιοπρόσεκτη ισχύ της θρησκείας εν γένει, ως συνεκτικού δεσμού της κοινωνίας, ακόμα και ως διεξόδου από τον σημερινό αστραφτερό βάλτο της «προηγμένης» Ευρώπης. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον πώς ο άθεος Ουελμπέκ οικοδομεί πέτρα-πέτρα το «απαραίτητο» της θρησκείας· χωρίς κάποια μορφή συνολικού, υπερκοσμικού ελέγχου η ανθρωπότητα είναι έτοιμη να αυτοκαταστραφεί, μοιάζει να συμπεραίνει παραιτημένος. Το γεγονός, δε, πως το νέο, εφιαλτικό καθεστώς –που επικρατεί όμως απόλυτα δημοκρατικά– φαίνεται να απαντά πολύ αποτελεσματικά στις σύγχρονες ανάγκες (βλ. σελ. 210), είναι αναμφισβήτητα ενδεικτικό του κοφτερού μαύρου χιούμορ του συγγραφέα.
Ο Μισέλ Ουελμπέκ αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση των γαλλικών, αλλά και των παγκόσμιων, γραμμάτων. Ο ίδιος παραδέχεται στις ευχαριστίες τού «Ο χάρτης και η επικράτεια» πως «συνήθως δεν υπάρχει κανείς να ευχαριστήσω, γιατί κάνω σχετικά μικρή έρευνα ή εξαιρετικά μικρή σε σύγκριση με έναν Αμερικανό συγγραφέα», ενώ λίγο παρακάτω αναφέρει ως πηγή τη διαδικτυακή wikipedia, την οποία διάφοροι «σοβαροί» συγγραφείς αρνούνται να παραθέσουν, ακόμη κι αν φυσιολογικά τη χρησιμοποιούν. Πλέον των παραπάνω, ο Ουελμπέκ δεν έχει κάνει πανεπιστημιακές σπουδές· τα γραπτά του ωστόσο αποκαλύπτουν έναν άνθρωπο με ευρύτατη πνευματική καλλιέργεια, λεπταισθησία και (κυρίως) οξύ ένστικτο παρατήρησης.
Οσον αφορά την κριτική, για τον Γάλλο συγγραφέα έχουν γραφτεί και λεχθεί περίπου τα πάντα: συντηρητικός, μισογύνης, μηδενιστής, πορνογράφος... Ολοι οι χαρακτηρισμοί που του έχουν κατά καιρούς αποδοθεί περιέχουν κάποιο βαθμό αλήθειας. Από την άλλη, πώς να προσδιοριστεί ως συντηρητικός κάποιος που αρέσκεται να ρίχνει συνεχώς «ματιές» στο μέλλον; Ή μισογύνης εκείνος που έχει επινοήσει σειρά από δυναμικούς και ανιδιοτελείς γυναικείους χαρακτήρες (βλ. «Τα στοιχειώδη σωματίδια»); Οχι τυχαία, μεγάλο μέρος της αρνητικής κριτικής του Ουελμπέκ προέρχεται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Προφανώς η διαρκής και ανελέητη αποδόμηση του σύγχρονου καταναλωτικού προτύπου, όπως και ο σχολιασμός πάνω στη διάρρηξη των κοινωνικών και οικογενειακών δεσμών, αποτελούν για τους Αμερικανούς μάλλον αντιδημοφιλείς «εμμονές». Σε κάθε περίπτωση, ο Ουελμπέκ σηκώνει συζήτηση. Είναι αλήθεια πως το τελευταίο του μυθιστόρημα δεν αντιπροσωπεύει την κορύφωση της καριέρας του, είναι όμως ένα γενναίο έργο.
Ενας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους πνευματικούς ανθρώπους του σήμερα σκέπτεται και δημιουργεί (έστω με τρόπο διχαστικό) πάνω σε απόλυτα σύγχρονα ζητήματα.
Οι ελληνικοί σταθμοί του
Ο Μισέλ Ουελμπέκ συστήθηκε στο κοινό το 1994 με την «Επέκταση του πεδίου της πάλης», ένα έργο που, αν και λιγότερο ώριμο σε σχέση με τα επόμενα, εμπεριέχει πολλές από τις βασικές προβληματικές του συγγραφέα, όπως η καταπιεσμένη σεξουαλικότητα, ο πεσιμισμός (καλύτερα η παραίτηση) και η σκληρή κοινωνική κριτική. Επόμενος σημαντικός σταθμός είναι «Τα στοιχειώδη σωματίδια». Εκεί η ιδιοφυΐα του Ουελμπέκ συνθέτει έναν σαφώς πιο περίπλοκο καμβά, τόσο σε επίπεδο αφήγησης όσο και σε εκείνο της ανάλυσης και γενικότερης πραγμάτευσης των θεμάτων του. Αξίζει να σημειωθεί πως το συγκεκριμένο έργο μεταφέρθηκε και στο σινεμά από τον Γερμανό Οσκαρ Ρόλερ, αποσπώντας την Αργυρή Αρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου.
Στην «Πλατφόρμα» του 2001 εμφανίζεται για πρώτη φορά εκτεταμένα (έχει προηγηθεί σε μικρότερο βαθμό στη νουβέλα «Λανθαρότε») η προσέγγιση της θρησκείας και ειδικότερα του μουσουλμανισμού. Ακολουθεί η «Δυνατότητα ενός νησιού», έργο στο οποίο η επιστημονική φαντασία παντρεύεται με προηγούμενα μοτίβα αλλά και μελλοντολογικές ανησυχίες, προαναγγέλλοντας τη δομή του «Ο χάρτης και η επικράτεια». Το τελευταίο αποτελεί το σπουδαιότερο ίσως, μέχρι σήμερα, επίτευγμα του Γάλλου συγγραφέα. Τα ευφάνταστα μονοπάτια της αφήγησης και των χαρακτήρων –δεν διστάζει να τοποθετήσει ακόμη και μια επώνυμη εκδοχή του εαυτού του ανάμεσά τους– οδηγούν τον αναγνώστη σε ένα πλήθος θεματικών: το μαζοποιημένο πρότυπο παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών, ο «άλλος πλανήτης» της σύγχρονης τέχνης και λογοτεχνίας (απολαυστικά αυτοσαρκαστικός σε αυτό το κομμάτι), οι ανθρώπινες σχέσεις· όλα περνούν από το αμείλικτο, «νιτσεϊκό» νυστέρι του Ουελμπέκ.
Πέντε χρόνια αργότερα, η πολυαναμενόμενη «Υποταγή» κυκλοφορεί στα γαλλικά τη μέρα της τρομοκρατικής επίθεσης στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo. Λίγο η συγκυρία και λίγο η ίδια η προφητική χροιά του μυθιστορήματος, φτάνουν ώστε ολόκληρος ο λογοτεχνικός κόσμος να μιλάει και πάλι για τον Μισέλ Ουελμπέκ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου