Το φιστίκι Αιγίνης και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του

Τα κελυφωτά φιστίκια (σε αντίθεση με τα λεγόμενα αράπικα, το ενδοκάρπιο του καρπού της αραχίδας που αναπτύσσεται μέσα στη γη) καλλιεργούνται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας: στα Μέγαρα, Μαρκόπουλο, Φθιώτιδα, Εύβοια, Χαλκιδική.
Από τις δύο ποικιλίες την κοιλαράτη και τη νυχάτη, η πρώτη συνδέθηκε με την Αίγινα.

Το νησί της Αίγινας ήταν ένα πολύ φτωχό μέρος. Στην Κατοχή χάθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι από πείνα γιατί οι πλουτοπαραγωγικές πηγές ήταν ελάχιστες. Η σπογγαλιεία ήταν μία απασχόληση που έφθινε και ήδη από τη δεκαετία του 50 άρχισε να χάνεται μία από τις κύριες καλλιέργειες, το αμπέλι. Όπως αναφέρει ο Μ. Μουτσάτσος, εκείνη την εποχή το 50% του ενεργού πληθυσμού απασχολείτο στον πρωτογενή τομέα δηλαδή στην αλιεία, τα δάση(ρετσίνι) και τα νταμάρια.

Με βάση τα στοιχεία που παραθέτει «στη ζώνη καλλιέργειας της φιστικιάς (Δήμος και Κυψέλη) ο μέσος κλήρος το 1961 ήταν σχεδόν 13 στρέμματα, εκ των οποίων τα 4 είχαν λίγο νερό, χωρισμένος σε 3-4 αγροτεμάχια.[….] Η φιστικιά ήταν λοιπόν το δέντρο που αξιοποίησε με μοναδικό τρόπο εδάφη φτωχά, άγονα, τα περισσότερα ασβεστώδη, σε ένα ξηροθερμικό περιβάλλον και με ελάχιστο νερό, που μετά έγινε αλατούχο.» Η ζήτηση όπως και η παραγωγή αυξήθηκε διότι η φιστικιά ευδοκίμησε και ήταν όπως χαρακτηριστικά λέει ο γεωπόνος το «μάννα εξ ουρανού». (Μ. Μουτσάτσος, 2003α:48-49). «Τότε μάλιστα για κάθε 5 κιλά φιστίκια ο παραγωγός αποκόμιζε μια χρυσή λίρα Αγγλίας. Με τέτοιο κέρδος, ο ένας μετά τον άλλον Αιγινήτες άρχισαν να φυτεύουν φιστικόδενδρα της ομώνυμης ποικιλίας "Αιγίνης" ή κοιλαράτης, η οποία θεωρείται αρκετά παραγωγική με καρπούς πολύ καλής ποιότητας που υπερτερούν των ξένων (Ιράν, Τουρκία, Συρία, Καλιφόρνια ΗΠΑ).

 Το γεγονός πως η αιγινήτικη φιστικιά αξιοποιεί τα φτωχά, ασβεστώδη εδάφη του νησιού σε συνδυασμό με το ξηρό περιβάλλον του, την περιορισμένη άρδευση και τη γειτνίαση των δέντρων με τη θάλασσα προσδίδουν στο φιστίκι αυτό ιδιαίτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, εξαιρετική γεύση και άρωμα και χαρακτηρίζεται ως το καλύτερο φιστίκι διεθνώς. Είναι προϊόν ΠΟΠ από το 1994 (για να προστατευτεί από τον αθέμιτο ανταγωνισμό) και υπάρχει ζήτηση εντός και εκτός Ελλάδος (Γαλλία,  Γερμανία, Αγγλία κλπ).» (Φιστίκι Αιγίνης-ΠΟΠ). Συμβάλλουν επίσης η περιορισμένη χρήση λιπασμάτων, η χαμηλή υγρασία και η μικρή παραγωγικότητα, ώστε να παράγεται ένα πραγματικά ευγενές προϊόν, με μεγάλη περιεκτικότητα αποθησαυριστικών όσο και υγιεινών ουσιών. Η ξήρανση στον ήλιο ενδυναμώνει εντυπωσιακά τις οργανοληπτικές ιδιότητες του καρπού. Το φιστίκι Αιγίνης είναι πάντα και το προϊόν που παίρνει μαζί του ο επισκέπτης του νησιού» (ντοκιμαντέρ φιστίκι Αιγίνης).

 «Η Αίγινα παράγει περί τους 600-800 τόνους ετησίως. Με τη στρεμματική απόδοση να κυμαίνεται μεταξύ 250-380 κιλά, 700 νησιώτες που στην πλειονότητά τους δεν είναι αγρότες καλλιεργούν το φιστίκι Αιγίνης. Οι μισοί είναι μέλη του τοπικού Αγροτικού Συνεταιρισμού Φιστικοπαραγωγών που έχει αναλάβει τη συγκέντρωση, την επεξεργασία, την τυποποίηση και την εμπορία του αιγινήτικου φιστικιού» (ο.π).

Σήμερα με βάση τα στοιχεία του Αγροτικού Συνεταιρισμού Φυστικοπαραγωγών Αίγινας καλλιεργούνται στο νησί 3500 στρέμματα με 120.000 φιστικόδεντρα. Το φιστίκι που παράγει ο συνεταιρισμός είναι ΠΟΠ και πετυχαίνει πολύ καλές τιμές λόγω της τυποποίησης και συσκευασίας. (Περισσότερα για τη σύσταση του Αγροτικού Συνεταιρισμού Φυστικοπαραγωγών Αίγινας στο Παράρτημα 2).

 «Η συνολική παραγωγή των φιστικιών Αιγίνης στην Ελλάδα κυμαίνεται συνήθως στους 8000-10000 τόνους ετησίως. Την περασμένη χρονιά ήταν μειωμένη λόγω κλιματολογικών συνθηκών ενώ παρουσιάσθηκε ένα μεγάλο ποσοστό από κλειστά φιστίκια, που προήλθε από τις χαμηλές θερμοκρασίες της άνοιξης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κλαδικής μελέτης για τους ξηρούς καρπούς (2009) η κατανάλωση ξηρών καρπών σημείωσε αύξηση την περίοδο, 1994-2008 με μέσο ρυθμό αύξησης 4,0%. Το 2008 τα φιστίκια Αιγίνης κάλυψαν το 12,2% της κατανάλωσης ξηρών καρπών στη χώρα μας. Το ύψος των εισαγωγών σε φιστίκια ανέρχεται περίπου σε 2,5-3000 τόνους με κυριότερη χώρα εισαγωγής τις ΗΠΑ, ενώ γίνονται εξαγωγές 1000-1300 τόνων ετησίως κυρίως σε χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι τιμές παραγωγού που επικρατούν στα ανοιχτά φιστίκια είναι 7,5 -10€ το κιλό, ενώ των κλειστών έχει 3-4€ το κιλό. Στην λιανική οι τιμές που επικρατούν είναι 13,5- 14€ το κιλό. Υπολογίζεται ότι από ένα στρέμμα φιστικιών Αιγίνης η ακαθάριστη πρόσοδος είναι 1500-2000€/ στρέμμα δηλαδή μπορεί να δίνει 800-1300€ το στρέμμα καθαρό κέρδος.

Η φιστικιά καλλιεργείται σε πολλά μέρη της Ελλάδος και η εμπορία των καρπών γίνεται από συνεταιρισμούς αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις ξηρών καρπών.

Ο Συνεταιρισμός Μαρκοπούλου επίσης παράγει και εμπορεύεται το φιστίκι σαν προϊόν ΠΟΠ. Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Φιστικοπαραγωγών Φλώρινας εφαρμόζει αυστηρούς κανόνες από την παραλαβή μέχρι την εμπορία για να διασφαλίσει την καλή φήμη του προϊόντος. Επίσης ο Συνεταιρισμός Μάκρης Φθιώτιδας είναι επίσης ένας δραστήριος συνεταιρισμός που δραστηριοποιείται στην παραγωγή και εμπορία του φιστικιού Αιγίνης σαν προϊόν ΠΟΠ. Επίσης στον τομέα της εμπορίας του φιστικιού Αιγίνης δραστηριοποιούνται και πολλές εμπορικές επιχειρήσεις εκ των οποίων οι περισσότερες είναι μικρές επιχειρήσεις» (Γάτσιος, Κ., 2015).

Άλλη μία καινοτομία είναι πως στην Αίγινα αναπτύχθηκε για πρώτη φορά το σύστημα επεξεργασίας του ξηρού καρπού καθώς επίσης  η παραγωγή δενδρυλλίων για τον πολλαπλασιασμό του δέντρου.

O καρπός της φιστικιάς περιέχει υψηλή ποσότητα καλίου και αυτό σημαίνει ότι βοηθάει τον ανθρώπινο οργανισμό ρίχνοντας τα επίπεδα της ορμόνης στρες κορτιζόλης περισσότερο από κάθε άλλο ξηρό καρπό. Επίσης η κατανάλωση του φιστικιού βοηθάει στη μείωση της χοληστερίνης και του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου διότι είναι πηγή φυτοστερολών. Οι φυτοστερόλες μειώνουν τα επίπεδα της «κακής» χοληστερόλης και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά (β-καροτίνη, λουτεΐνη κ.ά.) (http://www.newsitamea.gr και Kocyigit A. et al, 2006).

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε πως η «Pistacia vera L. έχει χρησιμοποιηθεί στην παραδοσιακή ιατρική για την καταστολή και την αναλγησία αλλά και ως στομαχικό, αφροδισιακό, αντιβηχικό και  διουρητικό προϊόν. Ο πυρήνας του καρπού είναι εξαιρετικά πλούσιος σε λινολεϊκά και λινολενικά οξέα, τα οποία είναι τα ζωτικά λιπαρά οξέα για την υγεία του ανθρώπου. Στη σύγχρονη φαρμακολογία, τα είδη Pistacia έχουν αναφερθεί ότι έχουν διάφορες βιολογικές επιδράσεις όπως αντιαρτηριοσκληρωτική, υπογλυκαιμική, αντιοξειδωτική, αντιπρωτοζωική, αναλγητική και αντι-φλεγμονώδη. Έρευνες έχουν δείξει επίσης πως το υδατικό εκχύλισμα των φύλλων και των καρπών με κέλυφος του Ρistacia vera έχει αντιεμετική δράση σε νεαρά κοτόπουλα. Σε άλλες μελέτες έχουν αναφερθεί επιδράσεις ενάντια στην ισχαιμία καθώς επίσης και μία ισχυρή αντιοξειδωτική δράση» (Hosseinzadeh H et al, 2011:822).

Τέλος τα φιστίκια Αιγίνης είναι πηγή δύο βιταμινών του συμπλέγματος Β, της νιασίνης και του φυλλικού οξέος. «Εκτός του ότι είναι απολαυστικά, μπορούν ταυτόχρονα να μειώσουν τον κίνδυνο για καρδιακά προβλήματα, αφού έρευνα που έγινε στην Πενσιλβάνια έδειξε ότι καταναλώνοντας 40 γραμμάρια φιστίκια Αιγίνης την ημέρα για 4 εβδομάδες και διπλασιάζοντας την ποσότητα για 4 επιπλέον εβδομάδες, η LDLχοληστερόλη πέφτει κατά 9% το πρώτο διάστημα και 12% το επόμενο. Η κατανάλωση φιστικιών και τα δύο αυτά διαστήματα μείωσε κατά 15% τα επίπεδα της ιντερλευκίνης – 1, ενός δείκτη φλεγμονής που αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρδιακές παθήσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί τα φιστίκια έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη και υψηλή σε ακόρεστα, ενώ δεν περιέχουν καθόλου λιπαρά οξέα. Μια πρόσφατη έρευνα επιβεβαιώνει ότι η καθημερινή κατανάλωση φιστικιών βοηθάει στην μείωση της πίεσης» (Ζουμπουρλή Κ., 2012)

@Κωνσταντίνα Χατζίνα
MSc Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων(Απόσπασμα από τη διπλωματική εργασία με τίτλο "Φυσικά προιόντα διατροφής ως πολιτιστικός πόρος για την ανάπτυξη και την προβολή ενός τόπου. Μελέτη περίπτωσης:Το φιστίκι Αιγίνης-Αίγινα" με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Δρ. Ευγενία Μπιτσάνη-Ιούνιος 2015).