ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕΤΑΞΑ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΤΟ ΚΤΗΜΑ ΘΩΝ

Μεγάλη έκπληξη στον μικρό ναό

Μια σημαντική αποκάλυψη για το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στο πρώην κτήμα Θων, που βρίσκεται στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας, κάνει στο «Εθνος» η κ. Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, αρχιτέκτων, ομότιμη καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής (ΑΝΑ) του Μουσείου Μπενάκη.

«Πολύ τελευταία ανακαλύψαμε ότι το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου δεν το έκτισε ο Τσίλλερ αλλά ο Αν. Μεταξάς, ο οποίος ήταν νεότερος του Τσίλλερ και επίσης αυλικός», επισημαίνει η κυρία Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη , αρχιτέκτων, ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ και υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη

Μέχρι σήμερα ήταν γνωστό ότι ο ναός, μοναδικό έργο τέχνης, ο οποίος έχει εγκαταλειφθεί από το κράτος στη φθορά του χρόνου, «πολιορκημένος» από τις γύρω πολυκατοικίες, οικοδομήθηκε περί το 1900 από τον αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ.

Σύμφωνα με νέα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η κ. Καρδαμίτση-Αδάμη, δεν πρόκειται για σχέδιο του Τσίλλερ αλλά για έργο του αρχιτέκτονα Αναστάση Μεταξά, και μάλιστα υπάρχει ένα σχεδόν πιστό αντίγραφό του στο κτήμα της αείμνηστης Μαρίας Χορς, της σημαντικότερης Ελληνίδας χορογράφου, στη Σαλαμίνα!

Ο Αναστάσιος Μεταξάς ήταν κορυφαίος Ελληνας αρχιτέκτονας της ελληνικής νεοκλασικής και υστεροκλασικής εποχής. Συνέβαλε στην ανέγερση πολλών κτιρίων στην Ελλάδα και κυρίως στην Αθήνα των αρχών του 20ού αιώνα.

Εργα του

Ηταν ο αρχιτέκτων της ανακατασκευής του Παναθηναϊκού Σταδίου, ο σχεδιαστής και βασικός εμπνευστής στην κατασκευή του σκοπευτηρίου της Καλλιθέας στο οποίο έγιναν τα αγωνίσματα της σκοποβολής στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 και της Μεσολυμπιάδας του 1906, μια και ο ίδιος υπήρξε διάσημος Ολυμπιονίκης σκοποβόλος.

Ο Μεταξάς κόσμησε την Αθήνα με θαυμάσια μέγαρα, όπως είναι η γαλλική πρεσβεία, η Ιονική και Λαϊκή Τράπεζα, η Εθνική Τράπεζα της οδού Σταδίου, το Νοσοκομείο Συγγρού, το Νοσοκομείο Παίδων κ.ά.

«Πολύ τελευταία ανακαλύψαμε ότι το εκκλησάκι δεν το έκτισε ο Τσίλλερ αλλά ο Ανάστασης Μεταξάς, ο οποίος ήταν νεότερος του Τσίλλερ και επίσης αυλικός. Τα νέα στοιχεία έχουν προκύψει από πληροφορίες του ιστορικού κ. Λευτέρη Σκιαδά και δεν αμφισβητούνται. Επίσης, υπάρχει ένα δίδυμο εκκλησάκι στη Σαλαμίνα, στο κτήμα της Χορς. Ακόμη δεν έχω καταφέρει να προχωρήσω την έρευνα, αλλά σύντομα θα το κάνω», επισημαίνει η ομότιμη καθηγήτρια του ΕΜΠ.

Είναι ένα μικρό εκκλησάκι κομψοτέχνημα μέσα στην καρδιά της Αθήνας που τα σημάδια της εγκατάλειψης και της αδιαφορίας διακρίνονται χαραγμένα στο εξωτερικό του. Ο ναός μένει κλειδωμένος και αναξιοποίητος μέσα σε ένα περιβάλλον που τον υποβαθμίζει και ημέρα με την ημέρα κινδυνεύει με κατάρρευση.

Αν και έχει κριθεί διατηρητέο μνημείο με υπουργική απόφαση από το 1979, «γιατί, όπως αναφέρεται, αποτελεί αξιόλογο και χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής και γενικότερα τέχνης του περασμένου αιώνα, με ζώνη προστασίας πλάτους 15 μέτρων από το κέντρο του ναού», και έχει εκπονηθεί μελέτη αποκατάστασης από τη Διεύθυνση Συντήρησης του Υπουργείου Πολιτισμού το 2004, τίποτα δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα καθώς δεν εξασφαλίστηκαν κονδύλια για τα έργα.

«Στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας βρισκόταν το κτήμα του Νικολάου Θων, αυλικού και επιμελητή της Βασιλικής Χορηγίας του Γεωργίου Α'», αναφέρει η κ. Καρδαμίτση-Αδάμη.

«Εκεί, τη δεκαετία του 1880, έκτισε ο Θων την έπαυλή του, το Mon Capris. Στο πίσω μέρος του κτήματος υπήρχαν διώροφος βοηθητικός οικίσκος και στάβλοι, ενώ στο εμπρός είχε κτιστεί η έπαυλη (κατεδαφισμένη σήμερα) και μετά, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου.

Είχε και πύργο
Η έπαυλη Θων ανήκε στον τύπο των επαύλεων με πύργο. Στον μεγάλο κήπο με την πυκνή βλάστηση που περιτριγύριζε την έπαυλη υπήρχαν λιμνούλες, σιντριβάνι, παγκάκια, φανοστάτες, μεγάλα κλουβιά με πουλιά. Ανάμεσά τους οκτώ αγάλματα από τους γλύπτες Γεώργιο Βρούτο και Γεώργιο Φυτάλη, και πενήντα προτομές αγωνιστών, φιλελλήνων, πολιτικών κ.ά. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο κήπος ήταν ανοιχτός για το κοινό και μέσα λειτουργούσε μπιραρία.

Τον Δεκέμβριο του 1944 μεγάλο μέρος του συγκροτήματος ανατινάχθηκε. Δύο χρόνια αργότερα κατεδαφίστηκε η έπαυλη και ό,τι είχε απομείνει από τα υπόλοιπα κτίσματα. Το μόνο που σώθηκε ήταν το ναΰδριο του Αγίου Νικολάου.

Πρόκειται για κυκλικό κτίσμα με προεξέχουσα την αψίδα του ιερού, που καλύπτεται με ημισφαιρικό τρούλο. Τα πλαίσια της εισόδου και των παραθύρων έχουν νεοκλασική μορφολογία με κορινθιακές παραστάδες και αετωματική στέψη. Είναι διαιρεμένο καθ' ύψος σε οριζόντιες ζώνες, εκ των οποίων η τελευταία διακοσμείται με σειρά μεταλλίων (κύκλων).

Πρόκειται για μάλλον βαρύ κτίριο που θυμίζει περισσότερο μαυσωλείο παρά ναό. Εσωτερικά ήταν διακοσμημένο με βιτρό και χρυσά ιερά σκεύη, καθώς και με έναν πολύτιμο σταυρό με διαμάντια που είχε φέρει ο Θων από τη Ρωσία», προσθέτει η ίδια. Αυτό το όμορφο εκκλησάκι της Αθήνας, με τις τόσες ιστορίες που είχε να διηγηθεί, είναι κρίμα να χαθεί... Αν το δείτε γύρω γύρω, θα το δείτε να επιζεί με βουβό ρόγχο...

Μαρίνα Ζιώζιου
Φωτογραφίες Χάρης Γκίκας